اثر

سه‌شنبه

گفت‌و‌گو با عباس اقسامی، دبیر خانه تئاتر دانشگاهی
حسین ایرجی

باید به مرحله‌ای برسیم که نبود تئاتر دانشگاهی بحران ایجاد کند!

- از چگونگی شکل‌گیری خانه تئاتر دانشگاهی ایران بفرمایید؟
بعد از دبیری جشنواره دهم و با توجه به سه دوره فعالیت در جشنواره تئاتر دانشگاهی و دیدن مشکلات از نزدیک و احساس کم و کاستی‌ها، طرح تأسیس خانه تئاتر دانشگاهی را به دکتر اسلامی -مدیر کل امور فرهنگی وزارت علوم- ارائه دادم که با استقبال از سوی ایشان روبه‌رو شد و در نهایت 20 آذر ماه 1386 خانه تئاتر دانشگاهی ایران راه‌اندازی شد و ما سعی کردیم همواره در سه حوزه فعال باشیم؛ آموزش، پژوهش و حمایت از تولیدات دانشجویی و فعالیت‌های قابل توجهی هم صورت گرفت و در تقویت این حوزه و رفع مشکلات آن، تلاش‌های زیادی شد. دلیل اصلی تأسیس خانه تئاتر دانشگاهی این بود که دانشجویان یک پایگاه پشتیبانی و حمایتی داشته باشند. به‌عنوان مثال تئاتر دفاع مقدس از طرف انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس حمایت می‌شود، تئاتر مذهبی از طرف حوزه، تئاتر حرفه‌ای از طرف مرکز هنرهای نمایشی، اما تئاتر دانشگاهی یک حامی شخصی نداشت و به همین اساس این خانه شکل گرفت و ما هم سعی کردیم در حد بضاعت کمک کنیم.
- ساختار اجرایی خانه تئاتر دانشگاهی به چه شکل هست؟ آیا تصمیم‌گیرنده نهایی شما هستید یا دارای هیأت مدیره و شورای تصمیم‌گیری است؟
خانه تئاتر دانشگاهی هیأت مدیره ندارد و ساختارش با ساختار خانه تئاتر متفاوت است اما به هرحال اساتید و فعالان این عرصه، شورای مشورتی هستند و از این اساتید برای مشاوره، سیاست‌گذاری و هدایت مجموعه استفاده می‌شود که جزو این افراد، مدیر کل محترم فرهنگی وزارت علوم، رئیس محترم اداره هنری، دبیر محترم شورای راهبردی و اساتید و مدیران گروه‌های نمایشی هم هستند.
- خانه تئاتر دانشگاهی از چه مکان‌هایی مورد حمایت مالی قرار می‌گیرد؟
تا پایان سال 1388 همه‌ی حمایت‌ها از ناحیه اداره کل امور فرهنگی وزارت علوم صورت می‌گرفت اما امسال تفاهم‌نامه‌ای با مرکز هنرهای نمایشی بستیم و اعتبار قابل توجهی برای فعالیت‌های دانشجویی گرفتیم. البته حضور مرکز به عنوان پشتیبان و حامی خودش مایه دلگرمی‌ست که این جریان هم با زحمات دکتر سرسنگی و پیگیری آقای پارسایی به انجام رسید.
- شروع جشنواره تئاتر دانشگاهی از چه سالی بود و چه تأثیراتی را به همراه داشت؟
در سال‌های گذشته جهاد دانشگاهی تهران، جشنواره تئاتر دانشجویان سراسر کشور را برگزار نمود که 16 دوره برگزار شد و نهایتاً با توجه به شروع جشنواره تئاتر دانشگاهی در حال حاضر، جهاد دانشگاهی ادامه جشنواره خود را ضروری ندانست. جشنواره تئاتر دانشگاهی وزارت علوم نیز در ابتدا بخشی از جشنواره فجر محسوب می‌شد که بعدها مستقل شد و زمان برگزاری آن نیز به اردیبهشت هر سال موکول شد و امسال دوره سیزدهم را برگزار کردیم و در حال آماده شدن برای شروع دوره چهاردهم می‌باشیم. البته در آغاز این جشنواره‌ها، جشنواره تئاتر تجربه نیز توسط دانشکده هنرهای زیبا تا به‌حال یازده دوره برگزار شده است و نکته حائز اهمیت آن‌ست که با توجه به اینکه در سال‌های گذشته زمینه‌ی مساعد جهت فعالیت‌های دانشجویی فراهم نبود، لذا جشنواره تنها بستری بود که باعث می‌شد دانشجویان انگیزه پیدا کنند و فعال باشند و همچنین زمینه‌ای بود جهت کشف استعدادهای برتر و افراد خلاق در این حوزه و به این ترتیب می‌شد پی برد به توان علمی مجموعه تئاتر دانشگاهی و امتیاز دیگر این بود که بسیاری از افراد حرفه‌ای و فعال امروز ایران مانند علیرضا نادری، سعید اسدی، پیام فروتن، شیوا مسعودی، نغمه ثمینی و... در دل این جشنواره‌ها شناخته شده و وارد محیط حرفه‌ای شدند. علاوه بر همه‌ی نکات مهم مذکور توسط جشنواره‌ها و مشاهده آثار دانشجویان می‌توان به جهت فکری و نگرش‌های مختلف آنها پی برد.

--
- جشنواره سیزدهم چه تفاوتی نسبت به جشنواره گذشته داشت و از لحاظ کیفی چه تأثیری داشت؟
من اکثر آثار را به دلیل اینکه درگیر اختتامیه بودم نتونستم ببینم اما تفاوت بارز جشنواره سیزدهم، وسعت و گستره آن بود و ما گسترش کمی بسیار زیادی را شاهد بودیم. تعداد بالای بخش‌ها، آثار متعدد و سالن‌های متفاوت که درگیر جشنواره بودند، همگی از ویژگی‌های این جشنواره محسوب می‌شوند اما مبحث کیفی آثار را کسانی که دیدند باید قضاوت کنند.
- استقبال مخاطبین و دانشجویان نسبت به دوره‌های گذشته پیشرفتی داشت؟
فکر می‌کنم استقبال نسبتاً خوب بود تا آنجایی که من دیده‌ام این جشنواره مخاطب خود را دارد و همه‌ساله سالن‌ها با ازدحام مخاطب روبه‌رو هستند.
- بالا بردن سطح کمی جشنواره، چه کمکی یا چه تأثیری از لحاظ کیفی دارد؟
تأثیری در کیفیت ندارد، حتی ممکن است به دلیل گستردگی، بحث نظارت بر کیفیت کمرنگ شود.
- جشنواره فرصتی است برای حضور دانشجویان، دلیل وجود بخش اساتید در جشنواره چیست؟
عنوان این جشنواره تئاتر دانشگاهی است، نه دانشجویی، پس لازم است تمام اقشار دانشگاهی در مراحل مختلف در جشنواره حضور یابند. از جمله مدرسان، دانش‌آموختگان، پژوهشگران، منتقدان و... هدف کمال‌گرایی است.
- معمولاً کارهای بخش اساتید نسبت به کار دانشجویان به‌سادگی اجرای عموم می‌شوند، این نوعی تبعیض نیست؟
خب اساتید با مراجعه به مرکز هنرهای نمایشی، قاعدتاً سریع‌تر اجرا گرفته و مسئولین نیز خود را در قبال اساتید موظف می‌دانند که در اسرع وقت به کارهای‌شان رسیدگی شود و این نکته مثبتی است. دانشجویان پشتکار بیشتری دارند و صبر زیادتری و به هر حال دیر یا زود به اجرا دست خواهند یافت و نکته دیگر اینکه تعداد آثار اساتید خیلی کمتر از آثار دانشجویان است.
- چند درصد از آثار راه یافته به جشنواره امکان اجرای عمومی پیدا می کنند؟ به خصوص گروه‌های شهرستانی؟
در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده، در یک دوره‌ای ده اثر، یعنی چیزی حدود پنجاه درصد، حتی گاهی آثار شهرستانی نیز به اجرا دست یافته‌اند. تعداد زیادی از آثار دوره‌های یازدهم و دوازدهم نیز اجرا رفته‌اند. از جشنواره سیزدهم نیز حتی بعضی آثار اجرای عمومی داشته‌اند. از جمله آثار خانم حائری، دکتر صادقی و خانم کیخایی، خانم آجرلی هم به‌زودی اجرا خواهد رفت. به هر حال آثار، می‌بایست به لحاظ کیفی قابل توجه بوده و اگر آثاری به لحاظ فرم و محتوا مقبول باشند، قطعاً اجرای عمومی خواهند داشت ولی یک نکته را باید بیان کرد و آن اینکه تمام آثار جشنواره مناسب اجرای عموم نیستند. در جشنواره کارهای خاص نیز اجرا می‌روند و تماشاگر خود را دارند اما اجرای عمومی مربوط به تمام اقشار جامعه است، لذا می‌بایست آثار مناسب مخاطب عام باشد. بسیاری از آثار جشنواره در حد یک تجربه و یک آزمون و خطاست. مسئله دیگر اینکه بضاعت ما محدود است، لذا کلیه آثار امکان اجرای عمومی نخواهند یافت اما سعی بر اجرای حداکثری آثار است.
- گروه‌های خلاق و منسجم دانشجویی به چه شکل مورد حمایت خانه تئاتر دانشگاهی قرار می‌گیرند؟
خانه تئاتر دانشگاهی با فراهم کردن شرایط اجرا برای دانشجویان باعث می‌شود که دانشجو بتواند تجربه کند. در معرض دید مخاطب قرار گیرد و محک خورده و نتیجه آزمون و خطاهای خود را خواهد سنجید؛ در ضمن، طی تجربه کردن به حوزه حرفه‌ای نیز معرفی خواهد شد.
- تئاتر دانشگاهی ما از لحاظ تکنیکی چقدر با تئاتر حرفه‌ای فاصله دارد؟
با تئاتر حرفه‌ای فاصله دارد اما نه عقب‌تر، بلکه جلوتر است. تئاتر دانشجویی ما به مراتب پربارتر، خلاق‌تر و جسورتر و جذاب‌تر است، همچنین عمیق‌تر. تئاتر حرفه‌ای ما تئاتری راکد است و لذا ما کمتر تئاتری ارزشمند را در مجموعه‌های حرفه‌ای می‌بینیم. اما نمایشی مانند مکبث کار رضا ثروتی اثری درخشان در حوزه حرفه‌ای ما به چشم می‌آید. تئاتر دانشگاهی فقط به‌دلیل کمبود امکانات، تجملات و رنگ و لعاب آثار حرفه‌ای را ندارد و آثار حرفه‌ای به‌دلیل تجربه و پشتوانه‌ی مالی ممکن است پخته‌تر به نظر آیند. کارهای دانشجویان ما در اکثر جشنواره‌های بین‌المللی درخشیده و رتبه‌های برتر را کسب کرده‌اند. تئاتر دانشگاهی ما تئاتر قدرت‌مندی است و نباید آن را دست‌کم بگیریم و دانشجویان ما نیز بسیار خلاق، بااستعداد و باهوشند و تنها تفاوت‌شان با دانشجویان خارجی به‌جهت تکنیک است که آن‌هم به امکانات آموزشی برمی‌گردد.
- تئاتر دانشگاهی تا چه اندازه از لحاظ مالی و معنوی مورد حمایت دولت و نهادهای وابسته به آن قرار می‌گیرد؟
تمام هزینه‌های جشنواره تئاتر دانشگاهی و فعالیت‌های این حوزه از مراکز دولتی تأمین می‌شود، خصوصاً اداره کل امور فرهنگی وزارت علوم و مرکز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد.
- چند درصد از حاضرین تئاتر حرفه‌ای امروز، آغازگر کارشان با جشنواره تئاتر دانشگاهی بوده است؟
اکثراً از تئاتر دانشجویی بودند. مثل نادر برهانی مرند، علیرضا نادری، کوروش نریمانی، نیما دهقان، حمید آذرنگ و... همه از دل این جشنواره‌ها بیرون آمدند.
- موضوعاتی که اغلب دانشجویان در سال‌های اخیر تلاش کردند به آنها بپردازند، چه بوده و دلیل این انتخابشان چیست؟
این سوال، سوال سختیی‌ست و به‌سادگی نمی‌توان پاسخ داد، زیرا باید یک‌بار تمام کارها را مرور کرد و موضوعات را بررسی نمود، ولی فکر می‌کنم موضوعات اجتماعی بیشتر مورد توجه بوده که نشان‌گر واکنش دانشجو به اتفاقات پیرامون خود بوده است. از نکات دیگر بحث ارتباط انسان‌ها، تنهایی‌شان و بیگانگی در فضا و محیط امروزی است که همگی ناشی از واکنش دانشجویان به مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و... است.
- تنها یک سالن داریم که تئاتر دانشجویی را مورد حمایت قرار می‌دهد و آن هم تالار مولوی است که رو به تعطیلی هست و به مشکلاتی برخورده، این مشکل تا چه حد می‌تواند به تئاتر دانشگاهی ما لطمه وارد کند؟
اگر تعطیل شود، لطمه بزرگی به تئاتر دانشجویی وارد خواهد شد، زیرا تالار مولوی تنها پایگاه تئاتر دانشگاهی است و مهم‌تر اینکه سالن بسیار مجهزی می‌باشد و تنها سالنی است که به دانشجویان خدمات ارائه می‌دهد. امید داریم که با مدیریت جدید نیز همچنان این مسیر ادامه یابد و روز به روز میزان قدرت این پایگاه دانشجویی افزون گردد.
- یک سوال شخصی، شما در پرونده کاری از لحاظ اجرا، آثار درخشانی را از حیث کارگردانی به روی صحنه بردید اما از سال 86 که آخرین نمایش‌تان را در جشنواره فجر کار کردید (بازی سازان اندرونی) تا به امروز کار جدیدی را ارائه ندادید؛ دلیل این وقفه چیست؟
آره، سه سال است کار نکردم. بنده علاقه اولم کارگردانی‌ست و قطعاً در زمانی که کارگردانی می کنم حالم خوب است و هر وقت از کارگردانی دور هستم احساس بدی دارم. در یک دوره‌ای تحت هر شرایطی سعی می‌کردم کار کنم، به همین دلیل در سال 79 اولین کارم را در تئاتر شهر اجرا بردم که پایان‌نامه کارشناسی من بود و شاید خیلی از کارگردان‌های مطرح امروز، آن سال‌ها حضور نداشتند. بعد از آن اجرا، اجراهای دیگری داشتم در تئاتر شهر، تالار مولوی و تماشاخانه سنگلج، ولی مسئله این است که کار کردن یک مقدار سخت شده، رایزنی‌های زیادی می‌خواهد، چانه‌زنی و ارتباط نیاز دارد و برای من طی کردن این مسیر مشکل است، وقتی می‌خواهم کارگردانی کنم، بارها باید بروم و بیایم تا متنم تصویب شود، بعد بارها باید بروم و بیایم تا بتوانم تامین بودجه کنم. بارها باید بروم و بیایم تا بودجه بگیرم که پروسه بسیار پیچیده‌ای‌ست. من تابه‌حال برای کار شخصی به تئاتر شهر یا مرکز هنرهای نمایشی نرفتم، هربار رفتم برای کار دانشجوها بوده و شاید به همین دلیل است که سه سال است کار نکرده‌ام. البته متن هم ارائه دادم، دوسال پی در پی به فجر متن دادم و هر سال به دلیل ممیزی رد شده. اخیراً هم متنی به مرکز ارائه دادم اما تا به امروز هیچ پاسخ مشخص و شفاف و مکتوبی به من داده نشده است. فقط بدون اطلاع من با نویسنده یک جلسه داشتند. در ایران هم سیستمی وجود ندارد که بگویند هر کارگردانی که توانایی اجرا دارد، لااقل سالی یک کار روی صحنه ببرد. اینجا رابطه حرف اول را می‌زند، برای همین من نتوانستم کاری روی صحنه ببرم و هنوز هم نمی‌دانم چگونه و طی چه سیستمی بعضی‌ها مدام اجرا می‌روند.
- در واقع خسته شدید از این که متن ارائه بدید؟
خسته نشدم ولی دلسرد شدم، چون فرقی نمی‌کند که خوب باشی یا بد، کارهایی را همیشه کار کردم که خلاق بوده، اما خب چند سالی نتوانستم کار کنم و دلسرد شدم وقتی می‌بینم کارهای ضعیفی روی صحنه می‌رود و فضا و بستر برای من و امثال من فراهم نیست.
- به عنوان دبیر خانه تئاتر دانشگاهی در حق‌تان اجحاف شده؟ شما از این موقعیت‌تان استفاده نکردید؟
نه، نه، این حرف‌ها از زبان من عباس اقسامی بود، نه دبیر خانه تئاتر دانشگاهی. از زبان آدمی بود که کار کرده و کارش را بلد است و ثابت کرده که می‌تواند کارگردانی کند، بله، اجحاف شده در حقم و دوست ندارم از جایگاه حقوقی‌ام استفاده کنم. برای همین است که هیچ‌وقت در تالار مولوی اجرا نداشتم و حتی همین بازی‌سازان اندرونی را هم در تالار سنگلج اجرا بردم، نه مولوی و این در مورد همه کارگردان‌هایی‌ست که بلدند کار کنند اما نمی‌توانند و امکانش نیست که کار کنند.
- برنامه‌های آتی خانه تئاتر دانشگاهی و حرف آخر...
سعی داریم فعالیت‌ها را در اداره کل امور فرهنگی وزارت علوم و اداره فعالیت‌های هنری، ساماندهی کنیم، تولیداتی از دانشجویان را با حمایت‌مان روی صحنه ببریم، آثاری را به جشنواره‌های بین‌المللی معرفی و اعزام کنیم. دو کتاب در حال چاپ داریم و کتاب‌ها و فصلنامه هم چاپ خواهد شد. انجمن‌های علمی راه‌اندازی و حمایت می‌شوند. کارگاه‌های آموزشی همچنان در طی سال 89 برگزار خواهد شد. این‌ها کلیه فعالیت‌هایی‌ست که همه ساله برگزار شده و امسال هم برگزار خواهد شد. همچنین پیگیریم برای اینکه بتوانیم یک چشم‌اندازی را برگزار کنیم برای تئاتر دانشگاهی که بتواند یک چشم‌انداز آبرومند و خوب باشد و شرایطی را فراهم کنیم برای توسعه تئاتر دانشگاهی و به هر حال سعی داریم روی بخش گسترش تئاتر در تمامی دانشگاه‌ها در سراسر کشور کار کنیم، با تقویت کانون‌های نمایش، اعزام کارشناس به دانشگاه‌ها، همه این‌ها در جهت این هست که تئاتر دانشگاهی جایگاه خودش را پیدا کند و ضرورتش حس شود، الان هنوز ضرورت را پیدا نکرده و باید برای همه مسئولین، مدیران و نهادها این ضرورت اثبات بشود و باید به مرحله‌ای برسیم
که نبود تئاتر دانشگاهی بحران ایجاد کند. نکته دیگر اینکه بتوانیم به تئاتر علمی برسیم. همان‌طور که با علوم شیمی، فیزیک، ریاضی، برخورد می‌شود، با تئاتر هم همان برخورد صورت بگیرد، همان‌طور که برگزیده المپیاد شیمی، فیزیک، ریاضی می‌تواند تسهیلات بگیرد، برگزیدگان فستیوال‌های تئاتری هم تسهیلات بگیرند و همان‌طور که آن‌ها نخبگان علمی قلمداد می‌شوند، این‌ها هم نخبگان علمی و فرهنگی و هنری قلمداد بشوند و این در شرایطی اتفاق می‌افتد که برای مسئولین باورپذیر بشود که تئاتر یک علم هست، نه یک تفنن یا یک پدیده غیر علمی و سرگرم کننده و در همین حد که یک بازی‌ست.