اثر

پنجشنبه

-
-

نگاهي به آلبوم "رندان مست "اثر محمدرضا شجريان و گروه شهناز
رندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس...
كيان الياسي بختياري

انتشار هر آلبوم جديد از محمدرضا شجريان يك اتفاق در جامعه موسيقي ايراني است.اكثر قريب به اتفاق آثار او تا مدتها بعد از نشر ، در بالاي فهرست و جدول فروش آثار موسيقي قرار دارد و رونقي مضاعف به جريان اقتصادي كم توان و ضعيف موسيقي ايران مي بخشد.
آيا فقط تسلط كم نظير او بر دقائق و ظرائف آواز و موسيقي ايراني است كه به او چنين جايگاهي را مي بخشد؟برخي معتقدند كه علاوه بر مساله صرف موسيقي ،ويژگي هاي شخصيتي او كه براي ايرانيان همواره جذاب بوده ، در به دست آوردن چنين مرتبه اي تاثير مستقيم و بدون انكاري داشته ست.
شجريان با همه چيره دستي و تسلطش در موسيقي سنتي ايران ،در طول سال هاي حيات هنريش نسبت به جامعه و پيرامون خود حساسيت ها خاص و پررنگ و كم رنگ داشته و به فراخور حال و با توجه به نگاهش، واكنش هايي را نيز بروز داده است.كنش هايي مانند استعفاي دسته جمعي از راديو تلويزيون در سال 1355 در واكنش به ابتذال، تشكيل گروه هاي عارف و شيدا در سال هاي انقلاب ، واكنش به پخش گزينشي و بدون اجازه آثارش از صدا و سيما در سال هاي رياست علي لاريجاني بر اين سازمان، واكنش به زلزله بم و برگزاري كنسرت و اقدام جهت احداث باغ موزه ي در آن شهر...بخشي از فعاليت ها و و واكنش هاي اين هنرمند موسيقي ايراني در طول سالهاي فعاليت هنريش بوده .همه ي اين واكنش ها و نيز آخرين آنها كه درگيري با صدا و سيما بر چگونگي و نحوه پخش آثارش و نيز عدم پخش قطعه معروف "ربنا"در ماه رمضان از سوي راديو تلويزيون( در واكنش به عملكرد شجريان) حاكي از حساسيت وي به مسائل در حال اتفاق در جامعه ي ايراني مي باشد.
با توجه به اين مسائل و سرو صداي مطبوعاتي كه پيرامون اختلاف شجريان با صدا و سيما و كشيده شدن جريان به شكايت و دادگاه، آخرين اثر منتشر شده ي وي به نام "رندان مست" از اقبال بيشتري نسبت به حتي خود آثار قبلي شجريان برخوردار شده است.به طوري كه بر اساس آمار در روز نخست فروش تعداد 70 هزار نسخه از آن به فروش رسيد و برخي از علاقمندان چه در تهران و چه در شهرستان ها براي تهيه اين آلبوم با مشكل روبرو شدند.

¨
آلبوم "رندان مست" كه حاصل همكاري محمدرضا شجريان با گروه شهناز به سرپرستي مجيد درخشاني است ،در دستگاه "همايون "نواخته و اجرا شده است.دستگاه غني و فاخري كه شنونده ي موسيقي ايراني خاطرات خوشي از شنيدن آوازها و تصانيف و قطعات در اين دستگاه دارد.
دستگاه همايون يكي از غم انگيز ترين و پر پيچ و خم ترين دستگاه هاي ايراني ست.آواز در دستگاه همايون آرام و باشكوه و در عين حال با راز و رمزي كه با خود حمل مي كند ، شنونده را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد.اساتيد فن چنين نظر دارند كه دستگاه همايون گفتارش پر از عظمت و نصيحتش از روي كمال مهارت است .گاهي با غرور سخن مي گويد و گاه فرياد سخت از دل داغديده بر مي كشد .همايون چون دشتي ناله نمي كند و اشك نمي ريزد بلكه چون تجربه ديدگان تاب تحمل و شكيبايي را دارد.
يكي از شنيدني ترين اجراهاي شجريان در دستگاه همايون در آلبوم بيداد-همايون با تار استاد بيگچه خاني ، با شعر معروف حافظ با مطلع"دلم رميده شد و غافلم من درويش..." است كه يكي از بهترين و تاثيرگذارترين اجراهاي آوازي موسيقي معاصر مي باشد و بي شك در ذهن و گوش شنونده موسيقي ايراني جاودان خواهد ماند.
گروه شهناز كه متشكل از تعدادي از نوازندگان عمدتا جوان است به سرپرستي و نظارت مجيد درخشاني تشكيل و راهبري مي شود.شجريان در خصوص فلسفه تشكيل اين گروه چنين مي گويد:«انگيزه تشكيل گروه شهناز ،نيازي بود كه سال ها به گروه بزرگ سازهاي ايراني با تنظيمات چند صدايي و با رنگ هاي بيشتر احساس مي شد. از طرفي نوازندگان تحصيل كرده،توانا و پرانگيزه ي جواني هم به عرصه موسيقي اصيل وارده شده بودند كه جز با تشكيل اركسترهاي بزرگ بهره گيري از هنر ايشان ميسر نبود...»
آلبوم از 9 قطعه سازي و آوازي و تصنيف تشكيل شده كه اشعارشان از سعدي و مولانا و حافظ انتخاب شده اند.و تنها در تصنيف باد صبا كه ساخته حسام السلطنه ست از شعر ملك الشعرا بهار استفاده شده است.اين تصنيف مدت ها قبل و با تنظيم و رنگ آميزي ديگري توسط خود شجريان اجرا و منتشر شده بود.
هميشه رويكرد شجريان در انتخاب نوازندگان و گروه موسيقي همراهش با بحث و صحبت هاي زيادي همراه بوده .اگر چه بهترين و دلنشين ترين آثار موسيقايي شجريان آثاري هستند كه با اساتيد صاحب نامي چون پايور و لطفي و مشكاتيان و اين اواخر عليزاده و كلهر اجرا و منتشر شده ، ليكن شجريان با نوازندگان و افراد ديگري نيز بارها و بارها آثاري را اجرا كرده است.بي شك اين رويكرد و امكان همكاري با طيف وسيعي از نوازندگان يكي از طبيعي ترين حق ها و انتخاب هاي هر موسيقي داني است اما اين سوال و پرسش در ميان است كه آيا اين همكاري بايد به بهاي فروكاستن هويت موسيقايي اثر توليد شده تمام شود؟يا پرسش به زبان ساده تر اين كه آلبوم "رندان مست" در مقايسه با آثاري چون "آستان جانان" يا "نوا-مركب خواني" يا حتي آثار متاخرتر استاد چون فرياد و بي تو به سر نمي شود در چه جايگاه و مقامي است؟
شكي نيست كه همكاري نوازنده ي جواني كه هنوز در اوايل عمر هنري خود است با استاد آواز ايران يك تجربه گران بها و بي نظير براي نوازنده جوان است ،اما تضاد و تناقض اين جا ست كه اثر توليد شده شجريان آيا محلي براي تجربه آموزي و درس پس دادن است ،يا اين كه بايد محملي باشد براي گسترش زبان موسيقايي ايراني؟همان اتفاقي كه در همكاري هاي مشترك با عليزاده و كلهر انجام شد و حتي به ابداعاتي چون گوشه داد و بيداد نيز رسيد.

¨
وسوسه و دقت استاد شجريان در انتخاب اشعاري كه در آثارش استفاده مي كند هميشه مشهور و زبانزد بوده.اين سخني به گزاف نيست عموما اشعاري كه توسط شجريان جهت اجراي آواز و حتي تصنيف انتخاب شده، از بهترين اشعار بزرگان شعر كلاسيك ايران است،ولي اجراي تكراري اشعار و تصنيف ها بر اساس چه ضرورتي انجام مي گردد؟آيا واقعا ظرفيت انتخاب شعر فارسي پايين آمده ست يا ضرورتي خاص اين گونه ايجاب مي كند كه براي چندمين بار از زبان شجريان بشنويم كه " ما ز ياران چشم ياري داشتيم..."
اگر چه يك آلبوم موسيقي در وهله اول و به صورت يك اثر مستقل و خودبسنده قائم به ذات است ولي طبيعي است كه ديگر عوامل نيز در شكل گيري و بركشيدن آن نقش دارند .زمان خيلي طولاني نگذشته از زماني كه آلبوم هاي منتشر شده از سوي شجريان علاوه بر خود اثر ،طراحي جلد و بروشور بسيار چشم نواز و كار شده اي را داشتند به عنوان مثال آلبوم هاي مركب خواني يا بيداد-همايون شاخص هاي مناسبي براي اين مدعا هستند.ولي بسنده كردن به چاپ عكس خود استاد بر روي آلبوم منتشر شده حكايت از بي حوصلگي است يا شلوغي و گرفتاري بيش از حد ايشان و گروه دست اندركار و شركت دل آواز؟
كوتاه سخن اين كه اگر چه صداي شجريان آن قدر پر از حس و تازگي و قوام است كه شنيدنش به هر نحو و شكلي خالي از لطف نيست ولي "رندان مست" اندوخته اي بر شاهكارهاي جاودان شجريان اضافه نمي كند.